Apel o sprawiedliwy podział rekompensaty 2023 r.

W ocenie Unii Metropolii Polskich zaproponowany przez rząd, w art. 4 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 oraz niektórych innych ustaw (druk senacki nr 1036), podział „dodatkowych” środków pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego nie jest sprawiedliwy. W ocenie Unii Metropolii Polskich jest szczególnie krzywdzący dla największych jednostek, czyli dla 66 miast na prawach powiatu, które w najdotkliwszy sposób odczuły w swoich budżetach negatywne skutki wprowadzonych przez obecny rząd zmian w podatkach dochodowych, w szczególności w podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT).

Kryzys finansowy miast na prawach powiatu

Dowodów na pogarszającą się sytuację finansową miast na prawach powiatu nie trzeba daleko szukać. Wystarczy zauważyć, że zdecydowana większość z nich, bo aż 49 z 66 miast na prawach powiatu, jest zmuszona do gospodarowania finansami na podstawie budżetów z deficytem operacyjnym. Oznacza to, że przewidziane w ich budżetach wydatki bieżące (m.in. na wynagrodzenia i składki od nich naliczane oraz związane z realizacją ich statutowych działań, np. usług publicznych świadczonych na rzecz mieszkańców) są wyższe od dochodów bieżących (stan na 31 marca tego roku). To jasno pokazuje, że budżetu miast na prawach powiatu dotknął kryzys finansowy.

Dlatego – w wystąpieniu skierowanym do senatora Kazimierz Kleina, przewodniczącego senackiej Komisji Budżetu i Finansów Publicznych – Unia Metropolii Polskich podkreśla, że aby zapewnić sprawiedliwy podział środków „dodatkowych” dla JST w roku 2023 należy w większym stopniu uwzględnić rozmiar ubytku dochodów spowodowanych serią zmian w konstrukcji podatku dochodowego od osób fizycznych w latach 2019-2022. A także niesprawiedliwy dla miast na prawach powiatu sposób podziału rekompensat przyznawanych jednostkom samorządu terytorialnego w latach 2021, a w szczególności w 2022 r.

Rekompensata dla JST na koszt JST

Unia Metropolii Polskich przypomina także, że przyznane w 2022 r. „dodatkowe” środki dla jednostek samorządu terytorialnego pochodziły ze środków rezerwy części rozwojowej subwencji ogólnej na rok 2023, która właśnie w roku bieżącym miała - po raz pierwszy - zasilić budżety JST. Innymi słowy wypłacona przez rząd w 2022 r. rekompensata utraconych przez JST dochodów odbyła się kosztem dochodów lat przyszłych jednostek samorządu terytorialnego, a nie budżetu centralnego. W efekcie przyznane na podstawie przepisów nowelizacji ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 „dodatkowe” środki dla JST stanowią jedyną formę rekompensaty utraconych dochodów z podatku PIT w 2023 r. „Nadzwyczajne środki, które rząd postanowił przekazać w tym roku samorządom są nie tylko nieadekwatne do skali ubytku dochodów, ale też ukierunkowane niezgodnie, a wręcz sprzecznie z celem rekompensowania utraty dochodów.” – czytamy w apelu Unii Metropolii Polskiej.

Zmiana hierarchii dochodowej wśród JST

W ocenie Unii Metropolii Polskich duże zastrzeżenia budzi zaproponowany w art. 4 nowelizacji ustawy okołobudżetowej na 2023 r. sposób podziału dodatkowych środków dla JST. W szczególności dotyczy to wprowadzonych minimalnych i maksymalnych kwot przekazywanych poszczególnym gminom, powiatom i województwom w przypadku podziału 7,5 mld zł. te minimalne i maksymalne kwoty zasadniczo zaburzają zasadę zakładającą, że te 7,5 mld zł miało zostać podzielone proporcjonalnie do wysokości udziałów poszczególnych JST we wpływach z PIT. Wprowadzenie kwot minimalnych i maksymalnych przy podziale kwoty 7,5 mld zł wskazuje, że celem autorów projektu ustawy było nie tyle było wsparcie JST w trudnej sytuacji finansowej, co zmiana hierarchii dochodowej wśród samorządów. A efektem ich wprowadzenia jest drastyczne ograniczenie rekompensaty dla miast na prawach powiatu, zwłaszcza tych największych. 

Te skutki są doskonale widoczne. Wystarczy przyjrzeć się, jaki efekt wywiera przewidziany w nowelizacji ustawy okołobudżetowej na 2023 r. mechanizm podziału kwoty 7,5 mld zł na podział kwoty 3,5 mld zł, która – co do zasady miała zostać przeznaczona na cele wyrównawcze dla jednostek samorządu terytorialnego o niższych dochodach. Wprowadzenie progów minimalnego, a zwłaszcza maksymalnego przy podziale kwoty 7,5 mld zł spowodowało, że wszystkie 12 miast Unii Metropolii Polskich stało się beneficjentami podziału środków z puli wyrównawczej (3,5 mld zł).

Dlatego najważniejszym, skierowanym do Senatu postulatem jest wykreślenie z mechanizmu podziału kwoty 7,5 mld zł zapisów o progach minimalnym i maksymalnym.

Premia inwestycyjna dla wszystkich, a nie wybranych

W swoim apelu Unia Metropolii Polskich postuluje również zmianę mechanizmu [podziału kwoty 2 mld zł, stanowiącej tzw. „premię inwestycyjną” dla gmin. Autorzy nowelizacji ustawy okołobudżetowej na 2023 r., z niezrozumiałych względów zapisali w niej, że w podziale tzw. premii inwestycyjnej (pula 2 mld zł) uczestniczyć mogą jedynie niektórych gmin, zdefiniowanych przez liczbę mieszkańców. Unia Metropolii Polskich postuluje wykreślenie tych ograniczeń i dopuszczenie do podziału „premii inwestycyjnej” wszystkich jednostek samorządu terytorialnego.